2.ATLARDA DON VE NİŞANELER
1.1 At Doları: Genetik Dinamikler
Neden Torok’un hiç al yavrusu yok? Graystorm kırlığını hangi atasından alıyor? Yıldırımbey’in koyu doru tayları olacak mı? Gelin biraz safkanların donlarının altında yatan genetiği inceleyelim. Belki doğacak taylarınızın donunu tahmin edebilirsiniz. Hatta emin olabilirsiniz!
Atların 3 temel donu olur. AL, DORU ve YAĞIZ. Bu üç don iki genin farklı kombinasyonlarıyla oluşur. MC1R geninde yer alan Extension “E” aleli siyah pigmentin oluşmasına izin verirken ASIP geninde yer alan Agouti “A” aleli ise siyah pigmentlerin bölgesel dağılımını belirler.
Extension yani siyah pigment varlığı ve Agouti siyah pigmentin bölgesel dağılımını sınırlayan aleller baskındır. Gen çiftinden yalnızca birinin “Ee” veya ikisinin “EE” Extension olması atın donunu DORU veya YAĞIZ yapacaktır.
Burada Agouti varlığı yani “Aa” veya “AA” siyah pigmentleri bacak, kulak, yele ve kuyruk ile sınırlayacak at en baskın don olan DORU olacaktır. Çekinik olan AL don ancak “ee” ile siyah pigment yokluğunda ortaya çıkabilir.
Yine çekinik olan YAĞIZ don ise “aa” ile siyah pigmentin tüm vücuda dağılmasıyla oluşur. Çekinik yapısıyla YAĞIZ don yarış atlarında neredeyse kaybolmuştur. Ancak Friesian ve Murgese gibi çok kapalı bir gen havuzuna sahip ırklarda hayatta kalabilmiştir.
KOYU DORU (dark bay, seal brown) don ise ancak Agouti’nin bir mutasyonu olan A(t) çiftinin bir araya gelmesiyle oluşabilir. Koyuluğun derecesine etki eden faktörler henüz belirlenememiştir. Mesela birçok YAĞIZ olarak düşünülen safkan aslında genetik olarak KOYU DORU’dur.
KIR don tamamen farklı bir gen olan STX17 nin kontrolündeki baskın bir genotiptir. “GG” veya “Gg” gen çiftine sahip atlar Extension veya Agouti’den bağımsız olarak zamanla tüm vücutlarındaki tüylerinden pigment kaybederek kırlaşırlar.
Bunların dışında safkan yarış atlarında pek görülmeyen farklı genlerin mutasyonu ile ortaya çıkan Dilution denilen etkiler vardır. Bunlar Cream, Pearl, Dun, Silver olarak isimlendirilir. Mesela BUCKSKIN donu DORU donun tek bir “Crcr” ile dilute edilmesiyle oluşur.
Şimdi sorularımıza geri dönersek Torok’un KOYU DORU donu “A(t)A(t)” olduğunu, hiç al tayı olmaması da “EE” olduğunu gösterir. “EEA(t)A(t)” Bu durumda E baskın olduğundan Al tayının olması imkansızdır. Mesela #Danehill’in de hiç al tayı olmamıştır.
Öte yandan “A(t)” mutasyonu “A” ya çekinik olduğundan yalnızca A(t) taşıyan kısraklarla KOYU DORU donda tay verebilir. Rhythm Divine KOYU DORU donunu babası Torok ve ikinci annesinin babası Silver Hawk’a borçludur. #HailToReason #Halo
Graystorm ise kırlığını annesi Setryn’den alır. Anne ve babadan birinin mutlaka kır olması gerekliliği ile Graystorm’un pedigrisinden iz sürülürse kır atların %99’unun kaynağı olan ünlü Fransız aygır Roi Herode’ye ulaşılır.
Bu izi Tapit, Mastercraftsman, Holy Bull, El Prado gibi ünlü aygırlar için de sürerseniz ilk durağınız Mahmoud olur ve oradan da Roi Herode’ye ulaşırsınız. Roi Herode bir şekilde aşım yapamasaydı belki de pistlerde KIR at hiç olmayacaktı.
Son olarak Yıldırımbey’de, Sabırlı’nın annesi Free Trade’den Sabırlı’ya oradan da kendisine geçen çekinik bir A(t) mutasyonuna sahip olabilir. Bu durumda A(t) aleli bulunan bir kısrakla KOYU DORU donda yavru verme ihtimali olabilir. Ama bu ihtimalin ihtimalidir.
